Jedna od najproblematičnijih tema iz istorije američkog stripa ona je koja govori o karijeri scenariste, crtača i režisera Frenka Milera (Frank Miller). Miler je u par decenija od jednog od najpopularnijih i kritički prihvaćenih autora, postao najomraženiji. Preciznije, stvorio se cjelokupan trend oko toga koliko ko može više da pljune po ovom piscu, a neke nove politički korektne generacije su nalijepile etiketu fašiste uz Frenkovo ime. Miler je toliko prezren, da se veoma mali broj autora uopšte usuđuje da napiše nešto pohvalno o njemu. Da rasčistimo stvari u startu, ja poštujem Milera. Ovo je gotovo ljubavno pismo liku i djelu autora koji nije znao za sudržanost, kompromis ili bilo kakav oblik cenzure.
Njegovo ime, uz Alana Mura (Alan Moore), najčešće je spominjano u kontekstu transformacije stripa kao dječije zabave u ozbiljnu literaturu (1986. je ključna godina). U centru kompletne Frenkove karijere je jedan od najprepoznatljivijih strip likova – Betmen, a Milerov potpis će zauvijek promijeniti ovog superheroja (indirektno i sve ostale klovnove u šarenim kostimima). Era superherojskog stripa koja je uslijedila se naziva Moderno doba ili Mračno doba stripa, zavisi koga pitate.
Krenućemo razbijajući jednu predrasudu, lažno izlaganje istorije, po kojoj je Miler prvi shvatio “Betmena” ozbiljno. To se dogodilo skoro petnaest godina ranije u sedamdesetim godinama 20. vijeka, kada je Deni Onil (Dennis “Denny” O'Neil) zajedno sa crtačem Nilom Adamsom (Neal Adams) radio na “Betmen” stripovima. Oni su prvi put donijeli realizam liku i vratili ga njegovim mračnim korijenima. Između ostalog, kreirali su i jednog od njegovih najpoznatijih neprijatelja – Ra As Ghula. Gdje je Miler u tome svemu? Deni Onil je već upoznao talentovanog klinca iz Vermonta i u trenutku kada je postao urednik “Derdevila” (“Daredevil”) za Marvel, Frenk je bio crtač par epizoda. Deni mu je dao odriješene ruke, ne samo da ilustruje, nego i da piše strip. Ostalo je istorija. “Derdevil” je postao neo noar klasik – od Marvelovog drugorazrednog lika, do stripa koji je najavio promjene u industriji.
Njegov projekt za DC Comics će postati instant remek djelo. “Povratak mračnog viteza” (“Dark Knight Returns”, 1986.) je pokazao Betmena kakvog nikada ranije nismo vidjeli. Penzionisani starac Vejn (Wayne) se vraća svom ratu kojem nema kraja, sa stavom jednog prljavog Harija (Harry Callahan). Usput je regrutovao maloljetnu djevojčicu kao novog Robina. Kostim iz četrdesetih godina (gaće bez hlača) je estetski bio prihvatljiviji nego na dječaku, što je bio Milerov način da se izbori s dugogodišnjim optužbama na račun Betmenove (homo)seksualnosti.
Frenk je bio mlad čovjek, pun bunta i sa prezirom prema svakom autoritetu. Ronald Regan je Betmenov pravi neprijatelj, a Supermen njegovo lojalno “pašče rata” (hladni rat i dalje traje, a Supermen je štit od sovjetskog nuklearnog naoružanja). Sukob dva kultna superheroja je postao stvar legende. Pogledajte animiranu adaptaciju u dva dijela koja je izašla prije par godina; crtani je kvalitetniji od prošlogodišnje filmske adaptacije “Betmen protiv Supermena” (“Batman vs Superman”), koji je (djelimično) inspirisan ovim stripom. Da se ne lažemo, filmska adaptacija Betmena, od Tima Bartona (Tim Burton), do Kris Nolana (Christopher Nolan), sadrži elemente Milerovog uticaja – sve do jedne .
S novostečenom popularnošću, Frenku su bila otvorena vrata Holivuda. Radi scenarije za nastavke “Robokapa” (“Robocap 2” i “Robocap 3”) i usput je naučio jednu od najvažnijih lekcija – da pisac ne znači ništa. Prava moć je kod režisera ili ispravnije, kod producenata “koji se popišaju po scenariju”, po riječima Milera samog. Povlači se u izolaciju i kreira strip “Grad grijeha” (“Sin City”). Kao i Alan Mur prije njega, navukao je osudu feminističke inkvizicije zbog ”seksističkog” predstavljanja ženskih likova u stripu (većina su bile prostitutke, tako da stvarno ne znam što su bili toliko iznenađene). Etikete, kao što su šovinista ili mizogin, redovno će se dalje ponavljati u kritikama njegovih djela.
Njegov povratak “Betmenu” nakon petnaest godina nije uveselio mnoge. “Mračni vitez uzvraća udarac” (“Dark Knight Strikes Again”, 2001.) nije bio materijal koji je tražio prosječni čitalac. Milerov crtež, nakon lične evolucije za vrijeme “Grada grijeha”, bio je ”preružan” za superherojštinu. Frenkova karakterizacija “Lige pravde” (“Justice League”) nije sjela puritancima. Autor nije fašista, ali njegovi likovi sigurno jesu. Supermen je Übermensch (Ničeov nadčovjek) i Frenk nije bježao od toga. Srećom, tu je Betmen da ga još jednom prebije, ovaj put kriptonitskim bokserskim rukavicama. Milioner/siroče zna dobro o volji za moć, jer je ipak on jedini superheroj bez supermoći (osim ako ne računate sulude količine novca kao supermoć). Još veći naglasak je na ulozi medija u svakodnevnom životu; predsjednik Amerike je ovoga puta hologram koji se emituje iz korporativnih studija. Moj omiljeni trenutak je kada Betmen “zabija” leteći Betmobil u Lutorov toranj (Lex Luthor) i govori kako mu je širenje terora omiljeni dio posla. Datum 11. septembar 2001, iste godine kada je strip i objavljen, ostavio je strašan utisak na Milera, gotovo da se radilo o PTSP-u (posttraumatski stresni poremećaj).
Koliko god da su prosječni čitaoci stripa razvijali nezadovoljstvo prema Mileru, njegov uticaj u popularnoj kulturi samo je rastao. Saradnja sa velikanom nezavisnog filma Robertom Rodrigezom (Robert Rodriguez) na adaptaciji “Grada grijeha” 2005. godine (Frank je bio korežiser, što je bilo nečuveno) i najciničnije je ostavio bez teksta. I dan-danas ovo je možda jedna od najboljih filmskih adaptacija strip materijala. Uspjeh “300” (2006), takođe adaptacije Milerove grafičke novele od strane Zeka Snajdera (Zack Snyder), samo je potvrdio njegov status (i finansijsku isplativost njegovog imena). Vrata Holivuda su bila ponovo otvorena za Frenka.
Filmska adaptacija Vil Ajznerovog “Spirit” (Will Eisner's “The Spirit”) iz 2008. godine, čiji scenario i režiju potpisuje Miler, beskompromisni je projekt, koji je ponovo izazvao krajnje negativne utiske. Iako je pokojni Ajzner bio Frenkov mentor i prijatelj, ovo je bio Milerov “Spirit”. Vizuelno, film je otišao još dalje od “Grad grijeha”, ali nelogičnost narativa je mnoge izritirala. Lično, doživljavam ga kao fantastičan treš film. Toliko loš, da je dobar. Važno je samo da neke stvari ne shvatate preozbiljno (ne razmišljate previše). Nažalost, film je bio finansijski promašaj.
Nedugo nakon 9/11, Frenk je imao ideju za novi “Betmen” strip. Jednostavna ideja o Betmenu koji se bori protiv Bin Ladena i Al-Kaide. Koncept koji će se pokazati previše kontroverzan za DC Comics i oni su ga odbili. Izbacite Betmena, zamijenite ga generičnom kopijom (i novom izdavačkom kućom) i dobićete “Sveti teror” (“Holy Terror”). Miler se nije izvinjavao nikome, objasnio je da se radi o jednostavnom propagandnom stripu, sličnom onima koji su izlazili za vrijeme Drugog svjetskog rata. Sjetite se samo naslovnice iz četrdesetih, kako Kapetan Amerika udara šakom Hitlera. Ali, za politički korektnu publiku Amerike 2011. to se pokazalo kao previše. Medijska kampanja (kako na internetu, tako i klasični mediji) u kojoj su nazvali Milera imenima u dijapazonu od islamofoba, preko ludog manijaka, pa sve do fašiste, sahranili su njegov strip (zamalo i karijeru).
Napraviću poređenje sa Klint Istvudom (Clint Eastwood), poznatim republikancem. Kako je stario, Frenk je postajao sve konzervativniji (što ide s godinama, meni potpuno normalan proces). Bio je uvjeren da je njegova zemlja u ratu i htio je dati svoj doprinos. Politički angažman poznatih je uvijek upitna stvar, ali nikada nisam vidio ovakav odaziv kao što je to u Milerovom slučaju. Svi borci za slobodu govora koji su ga horski napali, upravo su mu to oduzeli. Njegovo pravo na stav. I demonizovali ga. Uništili kredibilitet. Slično kao što su američki mejnstrim mediji htjeli uraditi Trampu. Možda?
Spomenimo još jedan incident, kada je Miler na svojoj vlastitoj veb stranici (koju sam pratio i bilo mi je drago da imam uvid u kreativne procese ovog velikana) napisao veoma kratak članak o pokretu “Okupiraj Volstrit” (“Occupy Wall Street”). Imao je zapaljivu retoriku, to je sigurno (slično Prljavom Hariju ili njegovom distopijskom Betmenu), ali šta očekivati od Milera. Meni lično je bilo smiješno njegovo rješenje za nezaposlenost – “nađite posao”. Genijalno. Ali, ponovo, borcima za socijalnu pravdu (bez smisla za humor) to je bila jeres. Trebalo je još jednom osuditi Frenka. Nazvati ga najgorim imenima. Nakon toga, povukao se sa interneta i iz javnosti uopšte.
Par godina je bio u izolaciji, a kada se ponovo pojavio nakon premijere “Grad grijeha 2” (“Sin City 2”) nisam mogao vjerovati fotografijama. Frenk je izgledao poput Fredija Krugera (Freddy Krueger); kao da je ostario deset godina za pet ili kao da boluje od ozbiljne bolesti. Demokratska inkvizicija ga je zamalo ubila. Ali, Frenk se izgleda nije predao. U 2015. je najavljeno da se ponovo vraća projektu koji ga je učinio velikim, univerzumu Mračnog viteza. Samo ime projekta je uzbunilo duhove, a Miler se igra s očekivanjima. “Rasa gospodara” – stari prljavi nacistički termin.
Pročitao sam sve do sada dostupne epizode “DK III” (“Dark Knight III Master Race”) i moram vam priznati da sam se fino zabavio. Ne očekujem previše od superherojskih priča (prestar sam za to), ali Miler je i dalje majstor. Kritike koje prate strip, naravno, ponavljaju očigledno, a to je da je ovo samo priglupa mačo superherojština. Stvarno ne znam šta su očekivali? Šekspirijansku dramu? Priča zatiče polumrtvog metuzalema od Vejna koji se (ponovo) vraća u biznis, kako bi zaustavio fundamentalističku sektu sa Kriptona koja je tu da uništi svijet. Scena kada se sin vođe sekte samoubilački zakuca, eksplodira i uništi Moskvu, poprilično je efektna. Da li ste primijetili šablon? Miler nije odustao od tema koje ga zanimaju, samo što je uredništvo DC Comics bilo dovoljno mudro da stave Brajana Azarela da piše scenario s njim, razvije ideje. Koristi hiperbole. Zadnje epizode još nisu izašle, jer imaju loš raspored izdavanja, sa po par mjeseci pauza, tako da je djelo još u nastajanju. Vidjećemo šta je stari Frenk još pripremio za nas.
