Romane “Mi” Jevgenija Zamjatina (1924), “Vrli novi svijet” Oldosa Hakslija (1932) i “1984” Džordža Orvela (1949) istoričari i teoretičari naučne fantastike smatraju temeljima žanra “negativne utopije”. Samo je Haksli svoj roman odredio upravo tim terminom koji su prihvatili njegovi savremenici. Negativna utopija (ili distopija – za neke teoretičare postoji razlika između ovih termina) u osnovi se bavi društvenom organizacijom nekog budućeg društva koje, pod raznim izgovorima, ograničava prava svojim građanima (ili pojednim klasama/slojevima) vršeći represiju i manipulaciju stanovništva u svim segmentima njegovog života (javnog, privatnog, ekonomskog, religijskog…).
Ovaj žanr se pokazao i ekstremno popularnim i ekstremno proročkim, pa iako se svrstava u žanr fantastike, neka od njegovih “maštanja” su se pokazala i previše istinitim. Za razliku od klasične naučne fantastike, koja je daleko optimističnija povodom slike svijeta budućnosti, knjige pred vama, knjige negativne utopije, zamišljaju budući svijet kao poprilično negativno okruženje.
Možda se pitate o svrsi ovakvih knjiga? Možda vam se njihova istinitost čini kao suluda, jer, u suštini, samo daje efektne ideje pogrešnim ljudima? Možda jednostavno uživate u ideji da sve ode “dođavola”? Možda su vam ovakve knjige bolji izvor vijesti od dnevnih novina? Bilo kako bilo, evo ih – izabrane distopije 20. i 21. vijeka.
Srećnu budućnost vam želimo!
“1984”, Džordž Orvel (1949)
Radnja romana, smještena u London istoimene godine, opisuje futurističko totalitarno društvo, čiji oligarhijski vlastodršci koriste najsavremenija dostignuća tehnologije i psihologije kako bi mase držali u pokornosti. Protagonist romana je Vinston Smit, sitni službenik u Ministarstvu istine, zadužen za režimsku propagandu koji postaje razočaran svojim životom i pokušava izvesti pobunu koja završava njegovim hapšenjem i mučenjem.
“1984” je postao ne samo najpoznatiji Orvelov roman, nego jedno od klasičnih djela distopije i jedan od najuticajnijih romana 20. veka. Temeljen na autorovim iskustvima vezanim uz Španski građanski, odnosno Drugi svjetski rat i ideologije fašizma i komunizma, roman je shvaćen kao upozorenje budućim generacijama, odnosno inspiracija brojnim književnicima, filozofima i političkim teoretičarima. Popularnost romana se odrazila i u brojnim jezicima u koje su ušle fraze iz romana kao što su novogovor i Veliki brat.
“Mehanička djevojka”, Baćigalupi Paolo (2009)
Dobro došli u svijet agresivnog inženjeringa koji proizvodi genetski modifikovanu hranu.
Radnja Baćigalupijevog romana “Mehanička devojka” (“The Windup Girl”) smještena je u svijet budućnosti. Budućnosti u kojoj vlada genetski inženjering. Inženjering čiju agresivnost ne možete ni da zamislite. Inženjering koji ponekad dovodi do uništavanja usjeva i nestašice hrane – “energijske bolesti”. Zgodna djevojka koju vidite kako šeta ulicom, možda nije ljudsko biće.
Radnja romana smještena je u Bangkok, u budućnosti, gdje nivo mora raste, a nafte više nema; i gdje čovjek po imenu Anderson Lejk, koji radi za kompaniju, traga za skrivenim skladištem sjemena.
Kraljevstvo Tai, za razliku od svih ostalih zemalja na svijetu, uspjelo je da odbije energijsku bolest svojom agresivnom izolacionističkom politikom, a sada – na veliko iznenađenje kompanija za proizvodnju hrane, koje kontrolišu poljoprivredu – Tajlanđani stvaraju sopstveno konkurentno skladište sjemena.
Lejk želi da dospije do genetičkog zlatnog rudnika, tajlandskog skladišta sjemena i da pronađe čovjeka koji stvara usjeve otporne na bolest.
Ovo očigledno nije u najboljem interesu Tajlanđana i prouzrokovaće priličnu gužvu.
“Sanjaju li androidi električne ovce?”, Filip K. Dik (1968)
Jedno od najpoznatijih SF djela u istoriji književnosti govori o ključnom egzistencijalnom pitanju šta je to ljudskost i da li je potrebno nešto više od mesa i kostiju da se bude čovjekom. Filip K. Dik je ovaj roman objavio 1968. godine, napisao ga nevjerovatnom brzinom i njime potvrdio svoj status jednog od najvećih autora naučne fantastike.
Radnja romana je smještena u post-apokaliptični San Francisko. Nakon velike nuklearne katastrofe, veliki dio životinjskih i biljnih vrsta je nestao zbog radijacije. Njih zamjenjuju androidi, sofisticirani oblici vještačkog života. Posao glavnog junaka romana Rika Dekarta je da lovi i ubija odmetnute humanoidne androide. Ali, u tom lovu neminovno mora doći i do (samo)preispitivanja šta zapravo znači biti ljudsko biće.
Ovaj roman je imao svoju filmsku adaptaciju – 1982. godine Ridli Skot je režirao film “Istrebljivač” (“Blade Runner“) po motivima ove knjige, koji se pridružio panteonu kultnih ostvarenja SF žanra.
