Maske skrivaju i otkrivaju: skrivajući ljudsko lice, one oslobađaju svog nosioca, kako bi mogao živjeti skrivenim, primitivnim dijelom sebe i drugih. Maske su se nosile u svakoj primitivnoj zajednici, gdje su predstavljale tipove, nagone, bogove, stihije. U pozorištu su poništavale ličnost glumca u lik boga ili junaka. Stenli Ipkis je smotan, povučen i stidljiv dok ne stavi na lice masku i ne postane Maska (“The Mask”) – Piter Parker je isto ispod maske Spajdermena. One su transformativne i tektonski uznemirujuće za ljudsku ličnost koja živi na licu i u očima.
Francuski filozof Emanuel Levinas će reći: “Lice drugog mi kaže: ‘Ne ubij'”. Šta se onda dešava kada se maskiramo? Čudi li nas da su najstrašnije ubice filmskog platna maskirane?
Ovo je slučaj sa Kožnim licem (Letherface) iz “Teksaškog masakra motornom testerom” (“The Texas Chainsaw Massacre”) gdje se maska sastoji od kože ljudskog lica. Ova maska ubicu svodi na meso koje žudi za drugim mesom i simbolizuje odbacivanje društvenog poretka (“pax” ovaj ili “pax” onaj), koji nazivamo civilizacijom.
Ili pogledajte masku Gaja Foksa u Alan Murovom (Alan Moore) “V for Vendetta“, koja je postala simbolom pobune antivladinim ili antiestablišment grupama, poput Occupy i Anonymous. Gaj Foks prestaje biti bitan kao ličnost, iako ostaje zavjet njegove pobune tj. pobune koju vidimo u grafičkoj noveli, više nego u istorijskoj pobuni Gaja Foksa.
Njegova maska nije strahovita, ona je vječiti osmijeh – ironija. Ovo je još jedan arhetip, ovog puta iz antičke komedije.
U “Očima bez lica” (“Les Yeux Sans Visage”) nam se postavlja pitanje: može li čovjek živjeti očima? Takođe, horor nam se predstavlja nedostatkom lica, a prisustvom očiju, koje su kao organi bez tijela – bez ličnosti koja ih nosi. Ono što je drama o oštećenju kože lica, lako postaje horor.
I Džejson Vorhis (“Petak trinaesti”) i Majkl Majers (“Noć vještica”) su neumoljive sile prirode, sile smrti, kojima vjerujemo samo zbog maske, jer jedna osoba ne može biti besmrtna i samo je jedna koja je tvrdila da jeste i ova tvrdnja do danas uznemirava svijet (više od svakog maskiranog kanibala). Sa druge strane, ljudska forma može biti besmrtna ako je maskirana – tako lako postaje nadljudskom.
“Niko nije mario ko sam, dok nisam stavio masku”, kaže Bejn u “The Dark Knight Rises”. Ove riječi je nedavno ponovio i Leni Belardo tj. Mladi papa (“The Young Pope”), a prije obojice ih je ponovio vjerovatno doktor Kaligari (“Das Cabinet des Dr. Caligari”).
Naravno, o maskama sve znamo, a ponajviše o onoj kakvu nosi Kožno lice, svi koji koristimo Instagram. Sa te tačke gledišta bi, u realnosti (bar onome što nazivamo realnošću), Brus Vejn, plejboj i milioner, bio maska, a Betmen (pravedni usamljenik iz pećine, koji su oblači u S&M seks radnjama) bi bio ličnost iza maske.
Ovdje interesantno sjeda ona Tarantinova (Quentin Tarantino) priča iz “Kill Bill” o Supermenu, po kojoj je za Supermena Klark Kent alter ego, a Super njegov pravi identitet. I dok se ostali superjunaci iz slabića prerušavaju u nadljude, Supermen se iz nadčovjeka prerušava u nesigurnog slabića da bi se uklopio – Klark Kent je Supermenova kritika čovječanstva, kaže Kventin.
Možda bi sa ove, Instagram tačke gledišta, maska koju Stenli Ipkis stavlja bila najzanimljivija. Jer, on slučajno nailazi na masku, ona mu se bukvalno lijepi na lice (dolazi iz okoline), a alter ego koji se iz njega razvije, ima moći da radi sve ono što je Stenli maštao da radi.
Hanibal Lektor je divan primjerak buržoaske uglađenosti, manira i uljudnosti i to je njegova maska. U filmu “Kad jaganjci utihnu” (“Silence of the Lambs”) Demi (Jonathan Demme) mu stavlja masku onog trenutka kada Lektor izlazi u javnost, da bi poništio moć njegove prave maske i pokazao šta on u stvari jeste.
Maska ljubaznosti i manira je tema i u “Djevojci sa tetovažom zmaja” (“The Girl With The Dragon Tattoo”) – i tamo ubica priznaje da ljudi “više strahuju od toga da uvrijede nekog nego što slušaju prirodne instinkte”, tako da nikad nije imao problema da namami žrtve.
Nedavno smo imali zanimljiv, iako ne žanrovski, primjer bavljenja temom maskiranosti: u njemačkom filmu “Toni Erdman” (“Toni Erdmann”). Tamo otac stvara alter ego da bi obnovio odnos sa ćerkom koji je postao nemogućan usljed društvenih konvencija koje maltene nalažu otuđenost roditelja i djece. U vrhuncu igre, otac oblači bugarski ritualni kostim, sav pokriven dugim dlakama, bez lica, koji omogućava ćerki da ga ponovo prihvati (barem zagrli, jer je kostim, bukvalno, lutka za grljenje).
Imajući u vidu katarzičnu moć maske, pogotovo one virtuelne i vječitu potrebu za maskiranjem, VR (virtuelna realnost) se čini kao uzbudljiv budući razvoj, koji tek nosi svoja Kožna lica i svoje Erdmane.
