“Ko nam je kriv kad smo izgradili kuću na raskrsnici” ili “na vjetrometini”, kako već ide ta geopolitička uvertira u svaki gutljaj piva ispijen na Balkanu, ona kojom opravdavamo svoj kafanski defetizam. Kako god išla, ne možemo a ne biti svjesni, ma koliko mladi ili stari bili, da se slična filozofija davno ušunjala u naše dane, ali i da ona svakako ima nekog činjeničnog pokrića. Ali evo jedne utjehe: na Tajvanu je daleko gore.
Znam da je neumjesno i nepraktično tješiti se tuđom nesrećom i da mantre tipa “pa, moglo je biti i gore”, samo doprinose bujanju crne žuči, ali Tajvan nam bar može izbiti iz glave ili s vrha jezika eulogije o unikatnosti naše nesreće i bar malo razvodniti ovu samonametnutu getoizaciju svijesti.
“Hronike okupacije”, tako bi se mogla zvati istorija Tajvana ili čak bolje: “Vijesti sa margine”.
Najranijim stanovnicima Tajvana, za koje se vjeruje da su porijeklom iz Malezije, ostrvo je ležalo na sjevernoj margini svijeta. Kada su Kinezi u 15. vijeku zauzeli ostrvo, ti malinežanski starosjedioci su se povukli dalje na marginu, u planine – da bi, kasnije, lovili doseljenike i koristili njihove glave u ritualne svrhe. Što se Kineza tiče, oni su zauzeli ostrvo koje je ležalo na jugoistočnoj margini njihovog svijeta – vjerovatno nisu imali šta drugo osvojiti te godine, pa se neko sjetio da i Tajvan postoji.
Novi gospodari nisu pretjerano marili za ostrvo, pa su ga Portugalci nonšalantno naselili u 16. vijeku i nazvali ga Formosa (istom logikom kojom je banjalučki bioskop Palas svoju najmanju i najnezgrapniju salu nazvao “najljepšom” tj. Formosom). Isto su, nakon njih, uradili i Holanđani u 17. vijeku. I za jedne i za druge, Tajvan je bio toliko na margini carstva, da nisu obraćali previše pažnje na njega.
Kada su 1949. godine kineski nacionalisti u bijegu pred komunistima naselili ostrvo i učinili ga stožerom ostatka nacionalističke Republike Kine, mogli su biti samo iznenađeni činjenicom da većina stanovništva govori japanski jezik. Naime, od 1895. do 1945. Tajvan je bio pod japanskom vlašću. Tu je završio nakon što je Kina poražena u ratu sa Japanom, što joj očigledno i nije bilo pretjerano razočarenje, niti pretjerana briga.
Tajvanci doseljenike iz 1949. godine zovu “kontinentalci” (waishengren – ljudi koji nisu iz provincije tj. sa ostrva). Problem je što ti kontinentalci čine nevjerovatnu mješavinu kineskog stanovništva iz raznih dijelova Kine. U Ho Šao Šenovom “Gradu tuge”, vidimo situaciju u kojoj kontinentalci dolaze na ostrvo, čiji stanovnici govore ili japanski ili tajvanski (jezik prvih Kineskih doseljenika, koji su uglavnom bili iz Fuđjan provincije, pa je tajlandski u stvari fuđjanski kineski), ali ne i Mandarinski. Tako je sukob doseljenici/starosjedioci bio i ostao poprilično komplikovana pojava.
Dodajte na sve ovo činjenicu da je većina svijeta priznala vladu u Pekingu kao apsolutnog vladara čitave Kine, uključujući Tajvan, bez obzira što su na ostrvu vladale snage protjeranog KMT-a (Koumintanga – Kineske nacionalne partije), dodajte uvođenje vanrednog stanja, koje je trajalo 40 godina i tokom kojeg je stradalo hiljade ljudi osumnjičenih za veze sa komunistima, pa američku podršku (interes) i uticaj na postepenu “demokratizaciju” političkog sistema krajem osamdesetih, i dobićete nacrt svijeta u koji su došli Edvard Jang i Ho Šao Šen, reditelji koji su pokrenuli ono što znamo kao Tajvanski novi talas.
Čuvši ovu zamrzlamu sigurno ćete pretpostaviti da filmovi izašli iz nje moraju biti istorijski opterećeni, da moraju biti filmovi epohe, istorijski filmovi, formalno nezanimljivi a posvećeni “istorijskoj istini”, šta god ona bila. Ne, ako to mislite, ne možete biti manje u pravu.
Ono što smo od Novog talasa dobili su filmovi hrabrih formalnih eksperimentisanja, često hermetični, stilski neobični, festivalski popularni, široj publici izazovni, a koji i dalje u sebi nose konflikte usađene u istoriju ostrva. Konstantno tragajući za bilo kakvim vidom identiteta, zaglavljen između svjetova i uticaja, novi tajvanski film se našao na pravom mjestu u pravo vrijeme da otjelovi sve dileme postmodernog svijeta i stane na prvu liniju savremenog filmskog izraza.
Imajte na umu da kritičari i istoričari proglašavaju kraj novog talasa već 1987. godine, a neki 1990. ili 1993, iako Ho Šjao Šjen završava “Good Men, Good Women”, posljednji film svoje Tajpej trilogije, tek 1995. Nakon toga imamo filmove koji se smatraju dijelom Drugog novog talasa, a od početka trećeg milenijuma imamo razvoj koji pokušava da se nosi sa nasljeđem velikih reditelja Novog talasa i pronađe neki novi jezik.
Mi ćemo Novim talasom tretirati i filmove prvog i filmove drugog talasa.
