Upozorenje: prva stranica teksta je za one koji nisu gledali film, a prva i druga za one koji jesu i one koji nikad neće.
Pisao sam o eventualnim blagodetima Trampovog (Donald Trump) “predsjednikovanja” po američki film – znam, “Tramp”, “blagodeti”, i dalje zvuči nategnuto, ali saslušajte. Ispostavilo se da to negdje “pije vode”, jer Velika Perika je proradila kao Gospodar Označitelj i toliko vratila bijelo u Bijelu kuću da se boja zgadila svima od labudova, anđela, do narko kartela – možda se i snijeg pobuni na poistovjećivanje.
Zagrcnuti od gađenja, ljudi su postali osjetljivi na značenja – proradila im čuvstva. Tako je sve stavljeno pod još jedan sloj lupe, pa se, ionako “korektno” osjetljiva, američka javnost vinula na “panda nivo” osjetljivosti.
U tom panda univerzumu mnogi su profitirali. Tako bi mizogina distopija “Sluškinjine priče” (“The Handmaid’ Tale”) imala sasvim drugačiji nivo značenja u Hilarinoj (Hillary Clinton) Americi, kao što bi i “Mjesečina” (“Moonlight”) – ovo ne govori ništa o kvalitetu serije i filma, samo o značenju.
Osim zabrinutih stranki, ozbiljnih grupa i individua, profitirali su i komičari – realno, Tramp je komičarski rudnik zlata, hljeb nasušni čitavoj profesiji. Džon Oliver (John Oliver) predsjednika nemilosrsdno melje već mjesecima, od kampanje do Bijele kuće, i ne ponestaje mu materijala.
I, ako ste ovisni o ekranu, tj. ako ste živi u 21. vijeku, znate da vam je sve draže gledati nekoga potput Olivera – daleko draže nego još jednu političku ili socijalnu alegoriju od filma. Film je od Trampa u zalog dobio odgovornost i ogromu metu za gađanje, ali i teret političnosti koji ga polako vuče na dno.
Zato, hvala Bogu na Džordanu Pilu (Jordan Peele)
Crni momak u posjeti, bijeloj da bjelja ne može biti, porodici svoje djevojke, bijele da je bjelja bila bi izbjeljivač – to bi bio zvanični zaplet Pilovog rediteljskog debija, socijalnog trilera (tako ga zovu) “Bježi” (“Get Out”).
“Moj otac se bavio atletikom. Džesi Ovens ga pobjedio u kavlifikacijama za Olimpijske igre u Berlinu. Bio je drugi.”
“Glasao bih za Obamu treći put.”
“Igrao sam golf profesionalno – upoznao Tajgera.”
“Voliš li MMA? Ne? Šteta. Sa tvojim genetskim predispozicijama…”
“Kako je zgodan. Je l’ istina? Da je bolje (sa njima)?”
Nakon malo tog “ležernog rasizma”, stvari se uozbilje na porodičnom imanju Armitažovih.
Koliko su bijeli? Pored činjenice da se prezivaju Armitaž (“pustinjak” u “Zimskom dvorcu” – niz asocijacija), otac je neurohirurg, majka psihoterapeut. Dakle, mantilski bijeli. Ona je Misi, on je Din – bjelji bi bili samo da se zovu Kevin i Hilari. Crne sluge im sipaju ledeni čaj – pamuk bi valjda bio previše. Hipnotišu ga. Sve miriše na zavjeru i Gavrasov (Costa Gavras) “Betrayed” – čekate da zavezani crnac iskoči iz gepeka i da puste pse.
I ležerni rasizam, i ledeni čaj, i sluge, i sva zavjerenička istina koja se desi nakon, sve ovo jeste pretjerano, ali je prije svega smiješno – u tome je Pilova veličina. Pod teretom Velike Perike, ali i velike istorije, naišao je crni reditelj koji je prestao biti dio krajnosti kojima gospodare Tajler Peri (Tyler Perry) i Spajk Li (Spike Lee), i stao između odgovornosti i humora (Tajler Peri je pogrešan primjer svega, pa i humora, ali on je ona samozadovoljna i zatvorena crna zajednica – Li je druga), spreman da otvoreno gradi horor od rasnog stereotipa, da bi u istom tražio šalu.
Smiješno je, ali istinito. Pretjerano je i kič hororično, ali istinito. Istinito je, ali smiješno. Smiješno je, ali hororično.
I na svim ovim nivoima, film je vješto izgrađen.
Imitatio Sidney
Neka prvi dio filma bude “Pogodite ko dolazi na večeru” (“Guess Who's Coming to Dinner”) i nek je Kris (Danijel Kaluja) Sidni Poatije (Sidney Poitier). Koliko god voljeli Poatijea, nijedan ponosan afroamerikanac neće propustiti ne tako suptilni rasizam njegove uloge.
Jedini način da se rasa “postavi” je da je pobijeliš i ostaviš kožu kao nominalni znak, sitnicu koju neko iz ukusa ne može prihvatiti. Izbriši sleng, izbriši sve tragove samonikle kulture, liturgije, mamba-džamba, što bi rekao Išmael Rid (Ishmael Reed), i pokaži da samo kao tamnijeg sebe možeš tog Drugog uzeti u obzir – to je Poatije u “Pogodite ko dolazi na večeru”.
Prvi dio “Bježi” je implicitna parodija Kramerovog (Stanley Kramer) filma. Krisa emancipuju, “umaču u izbjeljivač” – sa njega treba skinuti sve tragove “crnog”, sve osim kože. Na zabavi kod Armitažovih upoznaćemo primjerak uspjeha ovog procesa (igra ga Lakit Stenfild), koji na Krisov pozdrav pesnicom pruža otvrenu ruku (nesporazum u pozdravu, koji postaje ultimativni znak nenormalnosti i “ispranosti” jednog identiteta).
Stavite klišee izbjeljivanja u ruho horora, sve sa blatantno namećućom horor muzikom, ne gubite ozbiljnost, i dobićete smijeh.
Drugi dio filma, koji počinje nakon sat i deset minuta, je iskupljenje Poatijea, modelovano na Džuisonovom (Norman Jewison) “U vrelini noći” (“In The Heat Of The Night”). Tamo Sidni ošamari onog orhidofiličnog bjelčugu Endikota (igra ga Leri Gejts) i time postavi model koji Kris mora oponašati da bi se izvukao iz Armitaža.
Morate to vidjeti, ako već niste…
Socijalni demonizam je decenijama hrana velikih američkih horora. Od “Noći živih mrtvaca” (“The Night Of The Living Dead”) do većine Karpentera (John Carpenter), horor je uspješno radio i kao zabava i kao socijalni komentar, a imao je samo jedan kriterijum uspjeha – da bude žanrovski zategnut film (samo!). Svako preveliko skretanje od konvencije se plaća glavom, gubi publiku i slijeva niz odvod “ravno-na-DVD” tržišta.
Pogrešno je svako hvaljenje ovog filma zbog njegove teme, značenja i svake vrste podteksta, ako se radi o djelu u kojem sam tekst ne radi. Ako tekst radi, onda u redu, neka se podtekst razvlači i otkriva do mile volje.
Pil ne narušava žanr
On zna da je sve u postavci. Pomenutih sat i dest minuta je trajanje te postavke. Ona nije enigma – poprilično jasno slutite šta će se desiti, i to ne smeta. Kako se ne gradi veliko iznenađenje, suspens preuzima pozornicu.
Za reditelja horora, ključno je razlikovati žanr koji ste uzeli raditi od terora. Jedno se sluti, drugo se trpi. U građenju slutnje imate prostora za najljepšu stvar koju veliki horori imaju – humor. Otvoreni, blatantni, bestidni humor, koji ne poništava horor i ne dira u okvire žanra. On izvire iz radnje i u radnji ostaje.
Nakon duge slutnje dolazi otkrivanje – KOAGULA.
