Dogma 95 je avangardni filmski pokret, kojeg su 1995. godine osnovali danski reditelji Lars Fon Trir (Lars von Trier) i Tomas Vinterberg (Thomas Vinterberg), objavivši “Dogma 95 Manifest” i sa njim “Zavjet čistoće”, koji se sastoji od 10 pravila koja se moraju poštovati prilikom pravljenja filmova. Kasnije su im se pridružila još dva danska reditelja, Kristian Levring (Kristian Levring ) i Soren Krag-Jakobsen (Søren Kragh-Jacobsen), oformivši tako grupu “Dogma 95 Kolektiv”.
Pokret je poprimio internacionalne okvire zbog svoje dostupnosti. Odmah je odjeknuo među nepoznatim filmadžijama, jer nisu zavisili od komisija koje odlučuju o dodjeli sredstava, već su se oslanjali na pomoć evropskih fondova i televizijskih stanica. Kritikovan je kao odvratan pokušaj da se zadobije medijska popularnost.
Dogma je stvorena kako bi uzburkali i natjerali ljude iz sveta filma, kao i publiku, da se ponovo zapitaju šta je umjetnost (filmska umjetnost), koji su glavni uticaji u radu na filmu, te se preispitaju o suštini stvaranja filma. Takođe je rečeno da Dogma pravac ima duboke korijene u radikalnom “francuskom novom talasu” šezdesetih godina XX veka.
Manifest, kao i pravila, napisali su, kako je već pomenuto, prijatelji i kopotpisnici, Fon Trir i Vinterberg. Po Vinterbergovim riječima, bilo je potrebno svega 45 minuta da se manifest završi i da sastave pravila. Dogma pokret je predstavljen 22. marta 1995. godine, na pozornici Odeon Teatra u Parizu, povodom proslave 100 godina filma i promatranja neizvjesne budućnosti komercijalnog filma.
Lars Fon Trir je pozvan da priča o budućnosti filma, ali je umjesto toga zasipao zaprepašćenu publiku crvenim pamfletima, predstavljajući Dogma 95 pokret. Kao odgovor na kritike, Fon Trir i Vinterberg su izjavili da su jednostavno željeli da stvore novi, pomalo ekstreman način razmišljanja o radu na filmu: “U poslu koji ima izuzetno visok budžet zaključili smo da je neophodno da se uspostavi ravnoteža, koliko je to moguće.”
Iza imena Dogma danas stoji oko 40 naslova (od kojih tek desetak potiče iz Danske); pokret je putovao svijetom i skupljao poklonike (od Italije do Čilea, Argentine i Koreje).
Prvi film koji odiše duhom Dogme je Fon Trirov “Kroz talase” (“Breaking the Waves”, 1996.), iako to nije film koji u cjelosti poštuje pravila pokreta. Prvi, pravi i u cjelosti dogma film je Vinterbergov “Festen” (“Proslava”), iz 1998. godine, koji je odobravan od strane kritike i dobitnik je nagrade kritike na festivalu u Kanu iste godine.
Dogma film Larsa Fon Trira “Idioterne” (“Idioti”) svoju premijeru je takođe imao na festivalu u Kanu iste godine, međutim, sa manje uspeha. Nakon što su svoje velike premijere imali prva dva Dogma filma, mnogi drugi reditelji su se priključili pravcu i u njemu vidjeli prostor za razvitak svojih umjetničkih preferencija. Francusko-američki glumac i reditelj Žan-Mark Bar (Jean-Marc Barr ) bio je prvi koji nije Danac, a snimio je Dogma film, po imenu “Lovers” (“Ljubavnici”) iz 1999. godine, nakon kojeg slijedi američki film “Julien Donkey-Boy”, reditelja Harmoni Korin (Harmony Korine).
Zanimljiv je podatak da se pravila ovog pokreta nije prihvatio nijedan režiser sa “A liste”, dok je originalna postava režisera, koja se klela u Dogmu kao Bibliju, uključujući i Lonea Šerfiga (Lone Scherfig, reditelj možda najpoznatijeg filma ovog pravca, “Italian For Beginners”) i Suzan Bir (Susanne Bier), krenula u mnogo vrtoglavije produkcije i debele budžete.
Sam manifest su filmski autori najčešće smatrali smiješnim, a zahtjeve i pravila nisu ozbiljno shvatali. Rijetko se događalo da je isti reditelj snimio više Dogma filmova – izuzetak je Španac Huan Pinzas koji je snimio čak tri filma u skladu sa propisanim zakonima pokreta, čemu nije doprinjela ni činjenica da su Vinterberg i Fon Trir, nakon što su vidjeli da sastav ima mana, otvorili određenu vrstu ispovjedaonice, gdje su režiseri mogli objasniti svoje greške. Sam je Vinterberg (čiji je film “It's All About Love” potpuno anti-dogma) na proslavi godišnjice priznao da mu je Dogma, iako prirasla srcu, često bila teret i razlog kreativne blokade koja je stopirala mnoga, za film možda srećnija rješenja.
Osnovni cilj Dogma pravca je da pročisti filmski svijet tako što će odbiti skupe i spektakularne efekte, izmene u postprodukciji, kao i ostale trikove kojima se maskira snimljena sirovost. Naglasak je na čistoći i rediteljevom usredsređivanju na priču, kao i na rad glumaca. Publika će biti mnogo uključenija, jer neće biti hiperprodukcije koja će ih otuđiti od priče, teme i raspoloženja, i u tom smislu se dobija čistota i iskrenost slična kao u pank muzici.
Zavjet čistoće
Inače, postoji ukupno deset pomalo rigoroznih pravila koja su osmislili Lars Fon Trir i Tomas Vinterberg, kojih se jedan Dogma film mora pridržavati, odnosno njegov reditelj. Pravila su nazvana “Zavjet čistoće”, koji sadrže slijedeće propise:
- snimanje se vrši na datoj lokaciji;
- rekviziti se ne smiju donositi, a ako je određen rekvizit nužan za priču, bira se takva lokacija gde se dati rekvizit može naći;
- zvuk se ne smije snimati odvojeno od slike i obratno; muzika se ne smije koristiti, osim ako nije deo snimane scene;
- kamera mora biti ručno nošena, sve se snima bez stativa, tako da je dopušteno da se svaki pokret ili nepokret kamere izvede ručno;
- film mora biti u boji;
- posebno osvjetljavanje nije dozvoljeno, izuzev ako je zaista svjetlost slaba – u tom slučaju se scena ili izbacuje ili se osvjetljava jednom lampom zakačenom za kameru;
- optička obrada i filteri su zabranjeni;
- film ne smije sadržati površnu akciju (ubistva, oružje i sl);
- vremenska i geografska udaljavanja su zabranjena (film se dešava sada i ovdje);
- žanrovski je film neprihvatljiv;
- format filma mora biti 35 mm, rezolucija 4×3, ne smije tzv. „widescreen”;
- reditelj se ne potpisuje na špici.
Pravila su svakako bila kršena od strane osnivača. Na primer, Tomas Vinterber je “priznao” da je pokrio prozor tokom snimanja jedne scene u filmu “Festen” (“Proslava”), što predstavlja donošenje rekvizita i korišćenje specijalnog svjetla. Tom prilikom su dva pravila prekršena.
Lars Fon Trir je koristio muziku Le Cygne od Camille Saint-Saëns u filmu “Idioterne” (“Idioti”) .
Vremenom, osnivači su počeli da se udaljavaju od Dogme i otišli su u nove eksperimentalne projekte, pokazujući pri tom da su veoma skeptični zbog kasnijih čestih interpretacija da je Manifest brend ili žanr.
Pokret je završen 2005. godine. Reditelji su slali formulare elektornskim putem, gdje su štiklirali polje na kojem piše “istinski verujemo da je film… ispunio sve Dogma 95 uslove kako se navodi u ‘Zavjetu Čistoće’.”
“Dear Wendy” u režiji Tomasa Vinterberga i scenariste Larsa Fon Trira, čija radnja se odvija u rudarskom gradu u Zapadnoj Vidžiniji (SAD), sniman je u studiju sa izrađenom scenografijom, u Danskoj, kršeći pravilo broj jedan po svim tačkama, i to je bio najdirekniji udar u lice cijelom pokretu.
Suzan Bir je jednom prilikom izjavila: “Dogma je takođe dosta slobodan stil, jer moraš da budeš usredsređen na sam način pričanja priče. Dogma vas uči disciplini. Tako naučiš i samo nadograđuješ.”
To možda govori najbolje o pravoj ulozi koju je imao ovaj pokret u istoriji svjetske kinematografije.
Izvor: Filmske radosti
