Filmovi su rijetko zaista subverzivni, jer nisu u stanju da dovedu jednu jedinu kritiku kapitalizma ni u komšiluk kraja, pa ni u predgrađe ičega što bi ličilo na alternativnu zajednicu.
Problem je što takav poduhvat zahtijeva doslijedan intelektualni angažman, koji nužno prolazi kroz ozbiljno razmatranje komunizma, pa i njegovu unutrašnju kritiku, na šta ni jedan jedini zapadni reditelj nije spreman – što zbog straha nalik onom od konzervativizma (nije moguće imati karijeru u Holivudu i biti konzervativan, samo su Džon Milijus i Klint Istvud smogli snage, a Milijus danas nema karijeru), što zbog toga što je subverzija bila samo krinka i izgovor za savremeniji stil, koji se redovno posuđuje iz polja avngardne (tj. zaista avangardne) umjetnosti (bilo slikarstva, bilo pozorišta ili muzike), pa ostaje na kraju samo to – stil, ništa drugačiji od još jednog para custom made All Stars patika, kojima se priziva buntovništvo i antikapitalizam nošenjem jedne od perijanica robnog kapitalizma, All Star brenda.
Ključ razmotavanja subverzivnog pozerstva ovog filma je u njegovoj upotrebi muzike. Čari melodrame (ne u smislu žanra, već u smislu opere – muzika + drama) su ljupki zalet svakog mladog reditelja, koji u isto vrijeme žudi za operetskim zanosima Sirka (Douglas Sirk) i Astera (Fred Astaire), ali, naravno, ne želi ostati na nivou melosa, pa će unutar svojih meldramskih komada ugurati očigledne poruke otpora, redovno vrstu ironije, koja će mu omogućiti da u isto vrijeme proizvodi ono što mu je srcu drago – zabavan proizvod, dok u isto vrijeme zadržava – bar misli da zadržava – političku i intelektualnu distancu. Jednom rečenicom: svi bi da budu Breht, pa hoće i song i efekat distance.
Naravno Breht bez otvorenog angažmana u ičemu nalik partiji. Nemojte me pogrešno shvatiti, ne zagovaram partiju, samo ukazujem na pozu. Korak ka partiji, koliko god eventualno pogrešan bio, bar je radikalan, što sa sobom često donosi cijepanje svake posterizacije svog položaja.
Koju muziku koristi Ana Lili Amirpour (Ana Lily Amirpour)? Recimo:
Ace of Base – “All That She Wants”
Culture Club – “Karma Chameleon”
Die Antwoord – “Fish Paste”
Sličnu stvar radi Gzavije Dolan (Xavier Dolan), ali njegova pozicija je čista – on je nasljednik Sirka i Fasbindera (Werner Rainer Fassbinder), pa ostaje bezbjedno u okvirima melodrame, koliko god njegove romanse podrazumijevale nešto što se u sitnom vremenskom razmaku zapadnog društva smatralo svetogrdnim, a odavno je svakodnevno – naime, homoseksualizam.
Melodramski manir uspijeva sa otmicama dens i pop kiča. Šta ove otmice čine? One funkcionišu u dva smjera.
Priznaju lažni vanideološki prostor čistog popa (muzičku uzdignutost iz svakog političkog okvira i svake sfere “dobrog ukusa”) – lažni je jer nikad nije vanideološki, pa je negova ideologija upravo privid vanideološkog, koje sasvim otvoreno stoji u znaku besramnog kapitalizma, pa što je proizvod više “vanideološki” on je funkcionalniji kao proizviod i bolje se prodaje (slab proizvod je onaj koji odaje ikakav trag konkretne, vankapitalističke istorije i time sebi ograničava tržište). Suprtoni smjer je onaj na kojem reditelj svjesno insistira – uzdizanje pop proizvoda na nivo više umjetnosti, i time oslobađanje njegovih skrivenih, a realno prisutnih, širih, ozbiljnijih kulturoloških značenja – ovo je doktorirao Dejvid Linč (David Lynch), sa Rojem Orbisonom (Roy Orbison), a nedavno osavremenio Harmoni Korin (Harmony Korine) upotrebom Britni Spirs (Britney Spears) u “Spring Breakers”.
U drugom smjeru značenja, upotreba popa omogućava autoru da ukine sliku ozbiljnosti svoje umjetnosti i od popa ukrade status slobodnog, vanideološkog, demotičkog, zaigranog, sadržaja. Ako bi se držao u okvirima jednog pokušaja uspostavljanja nečeg poput nove homoseksualne umjetnosti, imao bi dužnost razvijanja autentičnog vizuelnog jezika i tako, vjerovatno, sebi odsjekao priliku za bilo kakvu publiku. Sa druge strane, zašto bi homoseksualnosti bilo uskraćeno pravo na melodramu, u onom, pogrešnom, žanrovskom, ljubavnom smislu? Zašto homoseksualizam ne bi imao svoju “Dinastiju”? Pa i “Žikinu”?
Ono što je Korin uradio sa Britni ima instantnog značaja, jer nam u samom trenutku njenog živog muzičkog i ikoničkog djelovanja, bez velike vremenske distance, daje potpuno prevrednovanje njene kulturološke uloge i otvara nam čitavo polje pop kulture za ozbiljno razmatranje. Britni je Madona jedne epohe, Rijana je druge. I to Madona i u crkvenom i u “top of the pops” značenju.
Ona je je metafora jedne kulture u jednom vremenu – ali, čekali smo Korina da ta činjenica dobije svoju liturgiju, tj. svoje otvoreno priznanje i obred (to je bio “Spring Breakers”, koji nije samo stao na tome, već je išao dalje u istraživanju uloge repa i ritualnost “spring break” kulture).
Ana Lili Amirpour nije Harmoni Korin. Njena ambicija je bliža Dolanovoj, ali ona nije ni Dolan – on se drži melodrame, čiji je očigledni majstor, te svoj ideološki zamah zaista podređuje sirkovskom istraživanju porodice (kako smo već rekli, pop muzika kod njega funkcioniše u skladu sa melodramom).
Ana koristi dens pop hitove kraja osamdesetih i početka devedesetih kao ključne tačke uspostavljanja ideoloških granica svoje distopije. Odnos koji danas imamo ka ovoj muzici je, jednom rječju, hipsterski: dovoljno vremena je prošlo da je ovaj komoditet oslobođen svakog trena svoje originalne kulturološke namjene, kakva god ona bila. Ovo znači da danas slušati Culture Club jednostavno ne znači isto što i slušati Culture Club u vrijeme kada je “Karma Cameleon” vladao top listama. Jednostvano, u to vrijeme ste imali žive supkulturne pokrete koje ste zanemarivali ako ste gubili glavu na Boy George koncertima.
Danas je dovoljno vremena prošlo, i to vrijeme je napravilo i od Boy Georga i od Black Flag-a istu stvar: jednako ispranu robu, bezbjednu za čistu konzumaciju (poželjno je da se sluša i jedno i drugo u isto vrijeme). Današnji grijeh je poistovjećivanje sa bilo kakvim ideološkim nabojem u muzici – iz tog razloga je rok devedesetih i dalje nekul roba, jer i dalje smrdi na pokret, na uvjerenje, na romantizam, koliko god on u svoje vrijeme bio pokret za okončanje svih pokreta, arhicinizam i potpuna “whatever, nevermind” rezignacija čitave jedne generacije, obojena “espirit de pank” patinom (komodifikovanom, naravno).
Kada Ana upotrijebi ovu muziku, ona određuje ideološki okvir svoje distopije: ona nema nikakvu realnu političku konotaciju, jer se prema svakom civilizacijskom okviru odnosi hipsterski (konzumira ga kad je bezbjedan, u strahu od ideologije). Da bi distopija bila zaista subverzivna, ona mora punuditi više od vizije kraha civilizacije: mora ponuditi alternativnu zajednicu (politiku). “The Bad Batch” to ne radi, i sva distopija ovog filma staje vam u sliku novog All Stars modela patika: kupite svoju “trampovsku distopiju” u bojama pijeska, rđe, zagnojenog patrljka… dobre patike.
Die Antwoord je sa svojim Zef stilom, sa svojom afrikans pojavom, spojenom u vizuelnom stilu osmišljenim od strane fotografa Rodžera Balena (Roger Ballen), već distopija – tako se “Bad Batch” samo naslanja na ovaj stil (ne dešava se nikakva aproprijacija, niti prevrednovanje, nalik onom Harmonijevom).
Šta je onda Ana uradila? Ne zanemarujući njenu vještinu sporog, opuštenog, “laid back”, slobodarskog stila i spretne režije, Ana je prosto nagomilala znake, sve moguće znake, kritike trampovskog (ne mora biti Tramp u pitanju) autoritarizma i pokrenula ih u ritmu dens pop melosa. Svi znaci su neprovjereni i neefektni, nepokretni i ustajali, jer ih ona koristi samo kao stilska obilježja, a ne kao realne društvene snage – usud lumpenproleterijata, ili akordaškog klupenproleterijata.
Ne planiram kvariti zabavu, a film je baš zabavan i hororično tjelesan (baš kako treba), ali Ana je sama odabrala da se ne bavi samo distopijom i akcijom, kako je to Džordž Miler (George Miller) uradio sa “Mad Max: Fury Road” – i on ima mnoštvo političkih konotacija, ali su one sporedne svakoj akciji. Ona blatantno, u skoro svaki kadar, trpa političke konotacije, kritike, sa “zidom”, sa čitavim “Bad Batch” naslovom i konceptom, zatvorima, kanibalzom kao konzumerizmom, sa čitavom mišičnom kulturom, bodibildingom i fastfood-om, ali ih sve poništava time što ih ne koristi.
Čitava ova priča je mogla, nalik “Pobješnjelom Maksu”, ostati na nivou akcije i znaci su mogli ili izostati ili ostati u pozadini, ali je mogla i otići u neki doslijedan smjer svoje (pseudo)kritike.
Ovako su oni (znaci), kao i Boj Džordž, isprani svakog kulturološkog značenja i zakačeni na rever Suki Voterhaus (Suki Waterhouse), onako kako su i drugi bedževi njenog pop-post-pank-skejt stila. Moda, kao ultimativna slika onoga što je Džejmison (Fredric Jameson) dijagnostifikovao kao kulturološki izraz kasnog kapitalizma. Bilo bi uberkul kada bi bi se pojavio reditelj koji bi smogao snage da ima uvjerenje – jer već smo dovoljno ubjeđeni u veličanstvo ukusa i stila toliko njih.
(Što se tiče preporuke, svakako gledati film –na trenutke je zabavan je i OK režiran. Ana nije potpuno iznevjerila potencijal svog kilometrima boljeg “A Girl Walks Home Alone at Night”, i očigledno obezbijedila sebi put ka nekakvoj karijeri. Džejson Momoa (Jason Momoa) je dobio ulogu kakva mu pristaje i koja ga odvaja od predrasuda njegove tjelesne konstitucije – sapro je, bar žanrovski, “GoT” sa sebe – a Suki se pokazala kao snažna mlada glumica. Plus, Kijanu Rivs i Džim Keri imaju zanimljive uloge.)
