Država, regija, geografska oblast… Šta je trenutno Katalonija, a šta će biti sutra ili prekosutra, to sada baš niko ne može sa sigurnošću da kaže. Dok su sadašnjost i budućnost neizvjesni, (koliko-toliko) nesporna je prošlost Katalonije, u kojoj je ovaj djelić Evrope svijetu dao mnoga velika umjetnička imena.
Među mnogim piscima, slikarima, muzičarima i drugim artistima, podsjećamo na one najistaknutije, u slavu velike kulturne baštine koju je stvorila (i još uvijek stvara) i svijetu podarila (i još uvijek daruje) Katalonija, ali i u želji da aktuelna kriza prođe brzo i sa što manje posljedica.
Dakle, ko su najpoznatiji umjetnici rođeni u tom kutku Pirinejskog poluostrva, skoro upola manjem od Bosne i Hercegovine?
Monserat Kabalje (Montserrat Caballé, operska pjevačica)
Dama moćnog glasa, rođena 1933. godine u Barseloni, postala je jedna od najpoznatijih operskih pjevačica 20. vijeka. Njen prodorni sopran svijet je upoznao 1965. godine, kada je naprečac uskočila kao zamjena za ulogu u predstavi “Lukrecija Bordžija”, izvedenu u slavnom njujorškom Karnegi Holu. Od tada su najveće operske dvorane širom planete priželjkivale da ih Kabalje posjeti.
U sferi pop kulture, Kabalje je najpoznatija po duetu sa Fredijem Merkjurijem (Freddie Mercury), legendarnim frontmenom grupe Queen, na pjesmi “Barcelona”. Kabalje i Merkjuri su pjesmu snimili 1987, a ona je bila himna Olimpijskih igara koje su pet godina poslije održane upravo u najvećem gradu Katalonije.
Antoni Gaudi (arhitekta)
Ako biste zaustavili prolaznika na ulici i pitali ga da vam kaže ime bar jednog svjetski poznatog arhitekte, gotovo sigurno biste čuli “Antoni Gaudi”. Dijelom zato što su ovdašnje ekskurzije uglavnom putovale ka Barseloni, a dijelom zato što je Gaudi, najpoznatiji predstavnik katalonskog modernizma, zaista imao jedinstven i vanredno upečatljiv stil.
Rođen je 1852. u katalonskom gradu Reusu, a preminuo 1926. godine, ne dočekavši završetak svog krunskog djela – Sagrada Familije, naravno. Nije iznenađenje, jer posao započet još 1915. tek sada ulazi u svoju završnu fazu izgradnje, a u međuvremenu je nekoliko Gaudijevih građevina označeno svjetskom baštinom i stavljeno pod UNESO-vu zaštitu.
Žoan Miro (Joan Miró, slikar, skulptor i keramičar)
Među ovim brojnim zvanjima, Miro je prvenstveno bio slikar, a među brojnim katalonskim slikarima danas je najpoznatiji. Njegova djela, najčešće u domenu nadrealizma, inspirisala su generacije umjetnika, od slikara poput Džeksona Poloka (Jackson Pollock) do dizajnera kakav je Pol Rand (Paul Rand).
Iako je Miro, rođen 1893. u Barseloni, svojevremeno izjavljivao kako želi da “ubije slikarstvo”, njegove umjetnine danas, 34 godine nakon njegove smrti, prodaju se za vrtoglave iznose. U nekoliko navrata, i za više od 20 miliona dolara.
Žaume Koljet-Sera (Jaume Collet-Serra, režiser i producent)
Jedan od mlađih na ovoj listi, rođen 1974. godine u gradiću Sant Isle de Valjalta, predstavlja generaciju aktuelnih katalonskih umjetnika. Rimejk horora “Kuća od voska” (“House of Wax”) označio je početak njegove karijere, u kojoj se potom posvetio trilerima i sarađivao sa imenima kao što su Lajam Nison (Liam Neeson), Lupita Njong’o (Lupita Nyong’o), Ed Heris (Ed Harris)…
Njegov posljednji film, triler “The Shallows” sa Blejk Lajvli (Blake Lively) u glavnoj ulozi, najbolje je prošao kod kritičara i zaradio 119 miliona dolara za samo 17 uloženih, pa se s pravom iščekuje njegov sljedeći projekat – “The Commuter”, takođe triler i takođe sa Nisonom u glavnoj ulozi.
Merse Rodoreda (književnica)
Rođena u Barseloni 1908. godine, Merse Rodoreda je jedna od najuticajnijih “osoba od pera” koje su došle iz Katalonije, a svakako najznačajnija u 20. vijeku. Iako je od 1939. živjela u egzilu, u Francuskoj i Švajcarskoj, pisala je na katalonskom jeziku.
Njen najpoznatiji roman, “Trg dijamanta” (“La plaça del diamant”), preveden je na više od 30 jezika, opisivan kao “remek-djelo evropske književnosti”, a Gabrijel Garsija Markes (Gabriel García Márquez) nazvao ga je “najljepšim romanom objavljenim u Španiji nakon Građanskog rata”. Rodoreda je preminula 1983. godine, u Đironi, takođe katalonskom gradu.
Žordi Molja (Jordi Mollà, glumac i filmadžija)
Izdvojiti samo jednu osobu među glumcima porijeklom iz Katalonije nije toliko jednostavno, jer je više njih sa vrijednim priznanjima i respektabilnim holivudskim karijerama – od Serhija Lopesa (Sergi López), dobitnika francuskog Cezara, do mladih snaga poput Astrid Berges-Frizbi (Àstrid Bergès-Frisbey), dobitnice nagrade za otkriće godine 2011. na Kanskom festivalu.
Ipak, Žordi Molja (1968, Barselona) ističe se u odnosu na ostale svojom bogatom biografijom reditelja, scenariste i, posebno, glumca u više od 80 projekata – među kojima su “Šunka, šunka” (“Jamón Jamón”), “Bijeli prah” (“Blow”), “Loši momci 2” (“Bad Boys 2”) i “Ridik” (“Riddick”). Tako bi i u opisu Gabrijel Junion (Gabrielle Union), koja je Molju nazvala “španskim Tomom Kruzom (Tom Cruise)”, samo ovaj epitet “španski” sada mogao da bude sporan.
Salvador Dali (slikar i još mnogo toga)
Gradić Figeres, na krajnjem istoku katalonske regije, ima manje od 50.000 stanovnika, ali ga je jedan nekadašnji stanovnik, rođen 11. maja 1904. godine, zauvijek upisao na sve značajne kulturne mape.
O biografiji, djelima i uticaju najpoznatijeg brka umjetničkog svijeta je suvišno trošiti riječi (barem u jednom ovako konciznom predstavljanju, bila bi to uvreda za njega), pa je bolje zaključiti Dalijevim riječima koje bi bile možda najpozitivnije viđenje trenutnog stanja u njegovoj otadžbini:
“Moraš da sistematski stvaraš konfuziju, to oslobađa kreativnost. Sve što je kontradiktorno stvara život.”
