Ta 1997. godina djelovala je kao veliki trijumf američke škole glume.
Džek Nikolson (Jack Nicholson) je dobio svog trećeg Oskara, a svog prvog i za sada jedinog uzele su Helen Hant (Helen Hunt) i Kim Bejsinger (Kim Basinger). Oskara je napokon dobio i genijalni Robin Vilijams (Robin Williams), ispostaviće se i posljednjeg.
Dominacija na domaćem terenu nije bila toliko neobična koliko veliki trijumf američkih đaka na najvećim evropskim festivalima. Šon Pen (Sean Penn) u Kanu, Vesli Snajps (Wesley Snipes) i Robin Tani (Robin Tunney) u Veneciji, Leonardo Dikapio (Leonardo DiCaprio) u Berlinu… Sjene holivudskih brda pružale su se tada do obala Dunava.
Ponukani ovom dominacijom kolega “preko Bare” ili pukom slučajnošću baš tada ostvarivši svoju veliku ideju, tek evropske filmadžije iste te 1997. godine osnivaju European Film Promotion (EFP), jedinu međunarodnu organizaciju posvećenu marketingu i promociji evropskog filma. Već od sljedeće godine, EFP pokreće European Shooting Stars (ESS), svoj veliki projekat izbora najtalentovanijih mladih glumaca iz Evrope, sve sa ciljem promocije njih, njihovog talenta i projekata u kojima učestvuju.
Dvije decenije poslije, mirne duše možemo reći da su u svojoj namjeri još kako uspjeli.
Na jedno mjesto okupljajući 38 organizacija iz 37 evropskih država – uključujući tu i Udruženje filmskih radnika u BiH, Filmski centar Srbije, Hrvatski audiovizualni centar, Filmski centar Crne Gore, Makedonsku filmsku agenciju i Slovenski filmski center – EFP od 1998. svake godine bira novu ESS generaciju. Svaka država članica ima pravo da nominuje po jednog glumca ili glumicu starosti između 16 i 32 godine, za kojeg se smatra da u matičnoj zemlji već ima uspješnu karijeru, a u sebi potencijal za raznovrsne uloge i visoke domete, nakon čega internacionalni žiri selektuje najboljih 10 i imenuje ih novim “evropskim zvijezdama u usponu”.
Iako se možda nije moglo odgovorno tvrditi u to vrijeme, danas znamo kako je već prve godine selekcija bila ozbiljno dobra. Na prvoj listi su se našle mlade nade Rejčel Vajs (Rachel Weisz) iz Velike Britanije i Njemica Franka Potente. Samo godinu poslije, Vajs će se svijetu predstaviti u “Mumiji” (“The Mummy”), dok je Potente dvije godine kasnije stigla do “Praha” (“Blow”), da bi obje potom bile uvrštene među najtraženije glumice svoje generacije.
Malo je drugačija bila situacija sa Britankom Keli Mekdonald (Kelly Macdonald), koja je bila dio druge ESS generacije, jer nju već tri godine ranije proslavio “Trejnspoting” (“Trainspotting”), ali se te godine našlo mjesta i za Španca Eduarda Norijegu (“Eduardo Noriega”), koji će za par godina sa Del Torom (Guillermo del Toro) raditi “The Devil's Backbone”, i za Mariju Šreder (Maria Schrader), dobitnicu Srebrnog medvjeda u Berlinu.
Jedno od svojih najpoznatijih imena ESS je odabrao na ulasku u novi milenijum, a to je bio Danijel Krejg (Daniel Craig), današnji Džejms Bond, u čijem društvu se našao i Nijemac Avgust Dil (August Diehl), jedan od kasnijih Tarantinovih (Quentin Tarantino) “Prokletnika” (“Inglorious Basterds”).
Iako je Baltazar Kormakur 2001. smatran velikim glumačkim talentom, još bolje se pokazao kao režiser (“2 Guns”, “Everest”, “Adrift”), dok je naredne godine izabrana Tuva Novotni (Tuva Novotny), koja je danas na dobrom putu da ostvari ono što su Vajs i Potente uspjele prije nje.
Potom su među “zvijezde u usponu” birani Nijemac Danijel Brul (Daniel Brühl, 2003), Belgijanac Matijas Šunerc (Matthias Schoenaerts, 2003) i njegova sunarodnica, dvostruka dobitnica Cezara Sesil de Frans (Cécile de France, 2003), pa Elena Anaja (Elena Anaya, 2004) iz “Kože u kojoj živim” (“La piel que habito”) i “Wonder Woman”. U 2006. godini je priznanje stiglo za danas vrlo aktuelnog Italijana Rikarda Skamarća (Riccardo Scamarcio – “John Wick: Chapter 2”, “Loro”) i Irkinju Rut Negu (Ruth Negga), koja je nakon filma “Loving” bila zatrpana najvrijednijim nominacijama.
Uslijedili su Gustaf Skarsgard (Gustaf Skarsgård, 2007), švedski glumac iz “Vikinga” (“Vikings”) i “Kon-Tikija”, zatim dobitnica pregršt nagrada Rumunka Anamaria Marinka (Anamaria Marinca, 2008), pa 2009. Britanka Keri Maligan (Carrey Mulligan) i Njemica Alba Rorvaher (Alba Rohrwacher), danas istinske zvijezde holivudskog i evropskog filma.
Generacija 2011. bila je vjerovatno i najsnažnija, sa Ircem Dounolom Glisonom (Domhnall Gleeson), Holanđankom Silvijom Huks (Sylvia Hoeks), Britankom Andreom Rajzborou (Andrea Riseborough) i Šveđankom Alisijom Vikander (Alicia Vikander), jer je svo četvoro pomenutih ostvarilo karijere planetarnog nivoa.
Tek malo slabijim se može smatrati odabir iz 2012, kada su na red došli talentovani Britanac Riz Ahmed, novi Skarsgard, ovaj put Bil (Bill Skarsgård), te Ana Ularu, Rumunka kojoj su “Inferno”, “Muse” i “Siberia” širom otvorili i vrata Holivuda.
Ni posljednjih godina ESS ne gubi svoj značaj. Podjednako precizni radar evropskih filmadžija prepoznavao je redom Ahmedovog sunarodnika Džordža Mekeja (George MacKay, 2014), nagrađenog prošle godine u Kanu kao Otkriće godine, pa Mejzi Vilijams (Maisie Williams, 2015), zvijezdu “Igre prijestola” (“Game of Thrones”), a prije dvije godine i Francuskinju Lu de Laž (Lou de Laage), koja je nominovana za dva Cezara i dijelila ekran sa Žilijet Binoš (Juliette Binoche), zatim Italijanku Saru Serajoko (Sara Serraiocco), nagrađenu Srebrnom trakom, pa u Berlinu i Veneciji, te Španjolku Mariju Valverde (Maria Valverde), koja već odavno glumi rame uz rame sa najvećim filmskim imenima.
Koliko svog talenta će ostvariti generacije 2017 i 2018, tek ostaje da vidimo, ali se ESS na svoj 20. rođendan može smatrati jednim od najuspjelijih projekata ovog tipa. Ne samo da je postao pouzdana smjernica za sve kasting direktore i jedna od najvažnijih značkica koje mladi glumac može da zakači na svoj rever, ESS selekcija je i spisak savjeta za sve fanove evropskog filma koja imena treba da prate i koje filmove ne smiju da preskoče.
Stoga, uzmite ESS generaciju 2018. pred sebe i krenite redom.
Naše zvijezde sa i bez uspona
Za 20 godina postojanja projekta ESS, u raznim generacijama se našlo ukupno 10 glumaca i glumica sa naših prostora.
Polovinu njih čine Slovenci – Aleksandra Balmazović (2005), Iva Krajnc (2006), Marko Mandić (2007), Jure Henigman (2008) i Maruša Majer (2017). Iza njih slijede tri Hrvatice, i to Zrinka Cvitešić (2010), Marija Škaričić (2011) i Tihana Lazović (2016).
Prije sedam godina izabrana je Makedonka Nataša Petrović, a prije četiri Nikola Rakočević iz Srbije, dok BiH i Crna Gora i dalje čekaju svoju prvu “zvijezdu u usponu”.
Naslovna fotografija: Alisija Vikander u filmu “Kronjuvelerna” iz 2011. godine / Filmlance
