Srpska slikarka internacionalnog renomea. Erudita i poliglota, u vremenu kada je pozicija žene u Evropi bila u drugom planu. Žena, koja je zadužila umjetnički svijet Evrope između dva rata kao jedina afirmisana srpska predstavnica postnadrealizma. Milena Pavlović Barili, umjetnica kojoj je u domovini učinjena gruba nepravda.
Rođena u Požarevcu 1909. godine, kao dijete Danice Pavlović, pijanistkinje i rođakinje Karađorđevića i italijanskog kompozitora Bruna Barilija (Bruno Barilli), Milena je evidentno imala odakle da iscrpi talenat koji je nosila kao blagoslov i breme.
Na oblikovanje njene ličnosti, značajno je uticala majka Danica. Rano prepoznavajući njen talenat, a svjesna ograničavajućeg ambijenta za žene u umjetnosti Kraljevine Jugoslavije početkom 20. vijeka, Danica se trudila da kćerku integriše u evropski milje koji se činio perspektivnijim. Majka je znala da svaki novi jezik koji poznajemo, otvara novi prozor u svijet, pa je tako i petogodišnja Milena fluentno govorila italijanski, njemački i francuski jezik.
Na njenom svjedočanstvu sa prijemnog ispita Minhenske akademije, ispisano je: „Na ovaj talenat obratiti naročitu pažnju“. Međutim, Milenino interesovanje za studije slikarstva, trajalo je taman toliko dugo dok nije shvatila da se umjetnička persona i stvaralački čin – ne mogu naučiti.
“Patnja koju u meni izaziva slikarstvo, neopisiva je. Prvi veliki napor koji sam morala učiniti da zaista intimno osetim svoju umetnost, bio je napor da se oslobodim konvencionalnih formi koje su mi nametnule pet godina akademskih studija u Nemačkoj, u jednom gluvom i reakcionarnom ambijentu”, rekla je Milena u jednom intervjuu.
Prvu izložbu priredila je u Beogradu, a nakon toga su uslijedile izložbe u Požarevcu, Londonu, Parizu, Rimu, Njujorku. Redajući uspjehe i priznanja, Milena je pokušavala da se izbori za svoje parče neba u Kraljevini, ali ni jedna Varoš nije bila spremna da je primi za nastavnicu likovnog. Shvativši da je Jugoslavija ne želi, povrijeđena i razočarana, zauvijek napušta domovinu.
Nakon lutanja po svijetu, Barili se na neko vrijeme zaustavlja u Parizu, gdje vrlo brzo osvaja francuske umjetničke krugove. Vrijeme je provodila sa najeminentnijim pariskim umjetnicima tog vremena, kao što su Andre Breton (André Breton), Pol Valeri (Paul Valéry), Andre Lot (André Lhote). Ujedno, to je bio početak njene najupečatljivije stvaralačke faze, metafizičkog slikarstva. Na svoja platna izlila je akumulirane fantazije, sve svoje misli, brige i snove.
Ova faza je značila duhovno oslobađanje, simbolički prikazano oslobađanjem od rigidnosti akademizma. Istovremeno, slike koje su nastale u Parizu u tom periodu su izazvale oštre kritike umjetničkih krugova. U to vrijeme se Parizom šire priče o njenoj incestuoznoj vezi sa majkom, što je duboko pogađa. Ubrzo se zaljubljuje u klupskog pijanistu Rejmonda Gonzalesa (Raymond Gonzales), koji ostaje zapamćen kao ljubav njenog života i konačna adresa svih njenih melanholičnih stihova.
Poslije velike izložbe u Rimu, ušla je u fazu akutne estetske prezasićenosti, zbog čega nije slikala pune dvije godine. Nakon toga otkriva prerafaelističko slikarstvo i djela Dantea Gabrijela Rosetija (Dante Gabriel Rossetti), uz koja formira duhovnu stabilnost, te vraća životnu radost i dinamiku. S obzirom na to da je Milena bila izraziti portretista, svaka nova faza se jasno očitavala na portretima kojima je često davala svoj lik. Tako njen pogled u ovoj fazi, posjeduje određenu snagu i stabilnost, za razliku od pogleda punog straha, iz prethodnih faza.
Svjesna da se umjetnički centar tog vremena pomjera u Njujork i sama odlazi tamo. Pod imperativom preživljavanja, tamo se bavi komercijalnim dizajnom za parfeme, odjeću, slikanjem portreta bogataša. Rafiniran ukus i osjećaj za linije, donijeli su joj angažmane za časopise Vogue, Harper's Bazaar, Die Dame i mnoge druge, za koje je radila ilustracije. Urednik Vogue-a je bio fasciniran njenim radom, što je uticalo na to da se broj angažmana poveća.
Milena je u Americi provela posljednjih šest godina života. Jugoslaviju nikada nije preboljela, zbog čega su slike i pjesme koje je stvarala u Njujorku, bile obojene nostalgijom za rodnim krajem i čežnjom za roditeljskom ljubavlju. Nostalgični ton provejava i kroz pisma u kojima se obraća majci:
“Znaš mamo, na dnu moje duše ima jedan plamičak, kao kandilo koje se nikad ne gasi, uvek je živo i treperi, a to je moje srpsko poreklo. Svet je divan. Zemlje lepe, ljudi interesantni, ali ni jednu varoš ne volim kao što Beograd volim rano ujutro. I nigde mi nije nebo lepo kao noću iz naše požarevačke avlije. Ni u Španiji, ni u Italiji! Naše je najlepše!”
Krajem 1943. godine se udala za dosta mlađeg Roberta Goslena, što utiče na njen umjetnički izraz koji postaje više naturalistički. Umire 1945. godine od posljedica povreda koje je zadobila pri padu sa konja. Za srpske istoričare i pasionirane ljubitelje umjetnosti, Barili je dugo bila tajna.
Tek 1950-ih godina, istoričar umjetnosti i osnivač Muzeja savremene umjetnosti u Beogradu, Miodrag B. Protić, objavljuje natpis u NIN-u, o srpskoj slikarki preminuloj u Njujorku. Uslijedilo je otvaranje galerije-legat u Požarevcu 1962. godine , u kojoj se danas nalazi više od 800 njenih radova.
O Mileni su rekli da je bila gracija čije je prisustvo plijenilo dostojanstvenošću. Da je bila ljepša od melanholičnih i sanjivih radova kojima je posuđivala svoj lik. Harizmatična i misteriozna, u vječnoj kontemplaciji nad temama života i smrti, sa lakoćom je osvajala umjetničke krugove.
„Sve je u Mileninom životu izuzetno, nesvakidašnje – početak, trajanje i kraj” , rekao je Miodrag B. Protić.
1930-ih godina, Kraljevina Jugoslavija grubo je odgurnula talenat koji je kasnije pokorio Njujork. Interesovanje svog naroda, za čijom je konfirmacijom toliko čeznula, dobila je tek posthumno – prekasno.
U čast Milene Pavlović Barili, otvorena je izložba pod nazivom “Čarobna Milena”, čije prikazivanje je predviđeno da traje od 7. novembra 2018. do 31. marta 2019. godine u muzeju Dom Jevrema Grujića, u Beogradu, kao pokušaj iskupljenja prema ovoj avangardnoj umjetnici.
Naslovna fotografija: riznicasrpska.net
