Sredinom 1920-ih, fotografi širom Evrope i Amerike ponovno su počeli raditi fotografije velikih gradova. Mađarski autor Andre Kertes (André Kertész) prikazuje Pariz i donosi priču o tome kako se metropolitanski život francuskog glavnog grada snalazi sa novim valom nadrealističkih koncepata. Iako Kertes nikad nije bio smatran vrijednim suparnikom, recimo, Brasaju (Brassaï) i Anriju Kartije-Bresonu (Henri Cartier-Bresson), svakako je inspirisao stilove mnogih fotografa. Brasaj, kojeg je Kertes uveo u svijet fotografije, postao je poznat po fotografijama Pariza noću koje su bile izvorni koncept u to vrijeme, jer niko prije njega nije ni pokušao učiniti nešto takvo.
Tako je mađarski fotograf ispunio svoje ramove mračnim humorom i geometrijom svakodnevnice. Njegova fotografija plesačice koja leži iz 1926. godine, svojevrsna je vizuelna rima koja svoj smisao pronalazi između njenih čudno izduženih, prekrštenih nogu i bijele skulpture pored.
Fotograf dvije godine kasnije pravi čuvenu fotografiju viljuške, a dugačka sjena koju baca srebrni pribor, snažno evocira slutnju.
Iako je Kertes živio kroz oba svjetska rata i doživio značajne preokrete u Evropi, politika je odigrala malu ulogu kada je u pitanju njegova umjetnost. Privilegujući liriku i distorziju nad stvarnošću, uskladio se s pokretom Dada i kreirao umjetničko naslijeđe koje još uvijek ostavlja jak utisak.
Kertes, koji je rođen u Budimpešti, 1894., kupio je prvu kameru novcem koji je zaradio kao službenik u mjenjačnici. Nakon završetka Prvog svjetskog rata, vratio se u Budimpeštu. Godine 1925. preselio se u Pariz, gdje se njegova umjetnička karijera konačno počela formirati. Dok je fotografisao ulice i enterijere grada koji još uvijek previja svoje ratne rane, njegovi crno-bijeli snimci voajerski su donosili neke njegove intimne trenutke: spiralno stubište, daleku zgradu viđenu kroz frontalni dio sata, grupicu ljudi na pikniku.
Jasnoća njegovog stila, emocionalna povezanost sa subjektima i geometrijski uzorci njegovih fotografija bili su očigledni od samog početka. Za Kertesa, snimanje fotografije je podrazumijevalo inkapsulaciju atmosfere, ali i rešavanje pitanja kompozicije povezivanjem forme i sadržaja.
“Njegov Pariz je san – naravno, njegov san, ali i san mnogih mladih stranaca, čije srce je pronašlo svoj dom baš u Parizu”, napisao je Gene Thornton u članku za The New York Times 1976. godine. Kertes je bio uronjen u svoj kulturni milje; fotografisao je velike umjetnike svog vremena, uključujući književnicu Sidoni-Gabrijel Kolet (Sidonie-Gabrielle Colette), slikare Pieta Mondriana i Mari Loransen (Marie Laurencin) i kipara Aleksandra Koldera (Alexander Calder).
Osim spontanih snimaka sa ulice, Kertes je 1933. godine započeo i jednu od svojih najpoznatijih serija, “Distortions”. Uz pomoć tri ogledala, fotograf je kreirao iskrivljene i rastegnute vizije svojih obnaženih modela – sa izduženim ramenima, glavom i rukama, čineći ih jezivim i stvarajući osjećaj nestvarnosti.Ovom serijom fotografija se približava nadrealističkom konceptu, no i dalje negirajući svaku vezu sa njim, govoreći: „Ja nisam nadrealista, ja sam realista. Nadrealistički koncept u fotografiji ne bi trebalo da postoji kao izdvojen, jer je svaka fotografija nadrealna”.
Istoričar umjetnosti Øivind Storm Bjerke u katalogu izložbe iz 2010. godine je spomenuo da je, iako se fotograf nikada nije pridružio nadrealistima, “prirodno vidjeti njegovu seriju “Distortions” u okviru tog pokreta”.
Godine 1936. preselio se u Njujork sa svojom novom suprugom Elizabet (prethodno je bio oženjen mađarskom umjetnicom Rozom Klajn) i potpisao ugovor sa foto-agencijom Keystone Studios. Par je trebao ostati tamo dvije godine, no početak Drugog svjetskog rata u Evropi tu njihovu odluku učinio je trajnom.
U Njujorku je fotografisao zgrade koje se nazru u daljini i urbanu izolaciju. Ističe se njegov rad “The Lost Cloud”, fotografisan u Njujorku (1937.), koji prikazuje jedan oblak koji lebdi pokraj visoke zgrade. Kompozicija ovo rada je istovremeno sjetna i nestvarna, više psihološka nego dokumentarna, prožeta sanjivom melanholičnošću.
Foto: Foto: uk.phaidon.com; Lost Cloud, New York, 1937 – Andre KerteszGodine 1949. angažuje ga magazin Condé Nast da fotografiše dizajn i arhitekturu, uključujući domove slavnih. Njegova najpoznatija serija i njegove najznačajnije borbe, već su bili iza njega u to vrijeme. Ipak, 1964. godine, kada je kustos Muzeja moderne umjetnosti Džon Sarkovski (John Szarkowski) organizovao samostalnu izložbu njegovih radova, Kertesov uticaj počeo je rasti i u tom smislu prestizati čuvene fotografe tog vremena, poput Brasaja, Kartije-Bresona i Roberta Kape (Robert Capa) – koji su ga već smatrali nadahnućem.
On je tvorac istinskog fotožurnalizma, onoga što nazivamo fotografskim esejem. Kartije-Breson je smatrao da mu mnogi fotografi duguju za inspiraciju.
Kertes se odrekao komercijalnog posla 1960-ih godina, provedeći ostatak svog života ponovno otkrivajući radost koju nosi umjetnička autonomija. Kad je Kertes preminuo 1985. godine, iza njega je ostalo 100.000 negativa, od kojih su mnogi ostali nerazvijeni – posljednji dio misterije, koji je dodatno povećao vrijednost njegovog umjetničkog naslijeđa.
Iako je žudio za time, za života nije dobio očekivano priznanje za svoj rad kojim je inspirisao mnoge kolege. Prvo priznanje stiglo je prilično kasno – tek 1960-ih godina, i drugi put 1980-ih godina.
Pred kraj života, Kertes je često govorio o nedostatku bliskog kontakta sa drugim umjetnicima. Njegovo okruženje se mijenjalo, ali on je ostao isti. Oni koji su ga poznavali u njegovim kasnijim godinama, prisjećaju se njegovog fatalizma i sklonosti melanholiji. Izolovan u Njujorku, vječno bez korjena, bez kontakta sa drugim umjetnicima, ništa od onog što ga je okruživalo i što mu se dešavalo nije ga suštinski stimulisalo. Ništa, osim fotografije. I društvenog priznanja u potencijalu, koje ga je kroz vrijeme nekako zaobilazilo, makar za života.
Anri Kartije-Breson je to možda najbolje objasnio, rekavši: “Svaki put kada bih čuo škljocanje njegovog fotoaparata, čuo bih i otkucaje srca Andrea Kertesa”. Srca pjesnika među fotografima, koji piše svjetlom o sitnicama koje život znače.
Naslovna fotografija: 121clicks.com
