“Ono čemu se opireš opstaje” – Karl Jung (Carl Jung)
Problemi metropola često znaju biti nepoznati domaćoj publici (sa izuzetkom Beograda), ali čini se da je priča o pištolju i tri marginalizovana mladića pronašla svoj put ka borbenim srcima brdovitog Balkana.
“Mržnja“(La Haine) režisera Metju Kasovica (Mathieu Kassovitz) je priča o besposličarenju, siromaštvu, nasilju, brutalnosti, a najviše je o disfunkcionlanosti sistema osmišljenog da “popravi” problematičnu omladinu.
Čini se da je “Mržnja” aktuelnija danas nego ikad. I to više u Americi nego Evropi. Džordž Flojd (George Floyd) samo je jedan u nizu žrtava američkog rasizma koji počiva na njegovanoj istoriji ropstva. Dok se sudbina ponavlja ustaljenim koracima, a američki svijet protestuje, dijeli opomene po socijalnim mrežama – policijska brutalnost cvjeta. Čini se da javnost, u doba kad ima najviše uticaja i moći, pada na testu solidarnosti. Šta god da učine nije dovoljno. Većina se zadovoljava dijeljenjem šokantnih sadržaja sa trivijalnim natpisima “ovo treba da prestane” i slično, za to vrijeme ljudi i dalje umiru pod policijskom čizmom (često i bukvalno).
Evropsko rasno pitanje, doduše, manje prisutno nego kod prekookenaskih susjeda, s vremena na vrijeme iskoči u očima javnosti. Naša sredina, iako mala nije poštedila Rome, imigrante i bilo koga tamnije boje kože od komentara, dobacivanja, neželjenih pogleda, a to je blaga verzija rasizma koju ljudi svakodnevno doživljavaju. Dok ljudi zaustavljaju crnce da bi se slikali sa njima i u kontrolisanim prostorima govore da je bijela rasa superiornija, jasno nam je da živimo u rasističkoj sredini koja svoju diskriminaciju nije imala prilike da iskaže.
Posljednjih deset godina desila se ekspanzija priča i filmova koji govore o iskustvima marginalizovanih pojedinaca. Najmanje što im treba je neki pametnjaković da osvjetla njihove probleme. Oni već žive u problemu, ne treba da ga gledaju uvećanog na ekranima. Ipak filmovi sa političkom konotacijom moraju postojati. I oni se kao takvi prave za nas privilegovane koji smo lako mogli biti u koži nekog klinca iz projekta okoline Pariza, ali kockom sudbine nismo. Međunarodna zajednica pobrinula se da ne moramo zamišljati, pa su tako ratna dešavanja u bivšoj Jugi donijela mnogo gore posljedice od geto kriminala. Nato bombe i meci rata posijali su mržnju, a nikla su siročad, tumori i mentalne bolesti.
Vins, Huber i Said nisu djeca rata, ali su simbol nemoći u sred velike katastrofe bila ona situacijska, ili kao kod nas na Balkanu – generacijama uzgojena i produbljena.
Potrebna je vještina da se priča marginalizovanih prenese s poštovanjem, bez snishodljivosti i lažnog saosjećanja. Kasovic je živio sa svojim glumcima u pišljivom stanu u projketima, a naturščici iz okolnih stanova morali su se navići na prisustvo ekipe. Pomoglo je kada su saznali da je film o kravama (u francuskoj se umjesto policajac kaže krava – ne ko kod nas svinja), pa su se onda utrkivali ko će prije biti u filmu.
Scene u projektima snimao je koristeći svu propratnu opremu – kranove, dolije, i primitivnu verziju drona) želeći da privatni život klošara predstavi poetično. Samo Vensan Kasel (Vincent Cassell) i Hubert Kundi (Houbert Kounde) su imali prethodno glumačko iskustvo, a mali arapin Said Tamagui ( Said Taghmaoui), bio je poznanik Kasela. Klinci u filmu sa krova i asfalta su stvarni i to se vidi. Neki od njih su završili tragično, nakon snimanja – žrtve sistema i samouibistava, a Kasovic kaže da je jedan od njih istjerao dobar put: “Rašid je napisao nekoliko kniga i ušao u francusku intelektualnu elitu”.
Kad trio fantastiko napusti projekte i ode u Pariz, dio je filma, snimljen nešto drugačije. Pored tehničkih olakšica (manjka opreme i ekipe), Kasovic je režiserski iskoristio restrikcije krcatog Pariza. Ogledalima i montažom, vješto je postavio kameru, igrajući se perspektivom i dubinom prostora. Pariske sekvence snimane su tele objektivima, a ako obratite pažnju vidjećete da kamera nikad nije iz ruke ili u pokretu.
Mnoge likove tumače članovi ekipe, pa je tako taksista sa kraja ostvarenja producent Kristof Rosinjon (Christophe Rossignon), čovjek sa sjevera Francuske koji nije odrastao u etnički raznolikoj okolini. Kasovic se čudi što mu je Rosinjon uopšte pristao finansirati film, a vidimo da mu se pošteno odužio.
Kao pravi pripadnik svog naroda, Kasovic je pružio priliku svojim glumcima da mu se osvete. Svaki put kad im je rekao da su idioti, ili da ponove jer su zajebali, bio je dobar trenutak za uzgoj mržnje prema režiseru, koja je iskorištena u sceni kada trojica zarobe skinsa što ih je pokušao pretući. Kasovic je “jadni” skinhead, a udarci koje mu Cassell uputi su podgrijani istrpljenim verbalnim zlostavljanjem tokom snimanja i naravno pravi su.
Kada je Mržnja tek izašla, javnost i kritičari su Kasovica optuživali da je amerikanizovao svoj film. Do tada se u francuskom filmu podilazilo novotalasnim formama, koje su Godar i Trifo već davno prešli. Trebalo je jedna Džodi Foster (Jodie Foster) da distribuiše film u Americi, da bi ga domaća javnost shvatila ozbiljno.
Kanski festival je premijerno prikazao Mržnju 27. maja 1995. a pripadnici garde prisutni kao dio obezbjeđenja za slavne i bogate, čuli su da je film puncat fantazija o ubijanju policajaca, pa su na premijeri demnostrativno okrenuli leđa ekipi filma.
Metju Kasovic imao je 27 godina kad je snimio svoj najbolji film. Kako je “Mržnja” dosegla status svetinje za klošare po beogradskim blokovima, ali i ozbiljno inspirisala i produbila hip hop kulturu – koju film itekako koristi i daje joj omaž, nešto je što je mnogo puta istraživano.
Beograd ima murale, grafite, tetovaže pa i studije za snimanje inspirisane “Mržnjom”. Doduše i manji gradovi, poput Banjaluke imaju ispade građanske neposlušnosti u vidu miroljubivih protesta. Dok se imena smjenjuju u potrazi za pravdom, pripadnici javne “bezbjednosti” bave se minornim prekršajima. Koliko će se još imena pomenuti u morbidnim natipisima prije nego što se nešto filmski desi u beskrajno dosadnom gradu?
Ipak, kad nas je Metju Kasovic stavio u sliku unutar slike, to je dalo malim, budućim klošarima nadu da je i naša zemlja, iako sinonim rata, ipak negdje tamo u glavama ljudi. Kako je rekao jedan ljubitelj “Mržnje”: “Jedan od trenutaka kada sam mislio da je gotivno što živimo u Bosni, kao ludilo, u filmu smo!”.
Hvala Metju i hvala Mržnji!
