Veliki Getsbi (The Great Gatsby) je sinonim za zabavu, sjaj i glamur – ali ovo je samo jedan od mnogih nesporazuma javnosti i ove knjige koji je započeo već od prvog objavljivanja.
Malo likovi u literaturi ili, generalno, u životu do same srži utjelovljuju neku eru toliko vjerodostojno kao što to čini Džej Getsbi (Jay Getsby) u Doba džeza. Skoro vijek od nastanka, osuđeni romantik Skota Ficdžeralda (Scott Fitzgerald) postao je vjerni arhivar emocija koje vežemo za snobizam, fontane šampanjca i zabave koje ne završavaju.
Pop kultura ga je odvojila od teksta u kojem je rođen, pa njegovo ime u međuvremenu krasi sve i svja, od kondominijuma do voska za kosu i limitiranih serija kolonjske vode. Sada je moguće odmarati na sofi Getsbi, prijaviti se u Getsbijev hotel, čak se i opustiti uz pun ukus Getsbijevog sendviča…
Ipak, davanje imena bilo kome ili čemu po čovjeku koji je ranije bio poznat kao Džejsm Gec (James Gatz) danas je više nego upitno. Ne zaboravimo da je ekstravagantni domaćin samo dio njegovog komplikovanog identiteta. On je i krijumčar alkohola, do grla u kriminalnim radnjama, te nasilni gnjavator čije nametanje vremenom postaje neumjesno. Ako je on oličenje potencijalnog američkog sna, taj san svakako ilustruju i njegova ograničenja: evo čovjeka, ne zaboravimo, čiji je kraj predodređen da bude besmislen koliko i nasilan.
Nerazumijevanje je neraskidiv dio priče o Velikom Gatsbiju od samog početka. Žaleći se svom prijatelju Edmundu Vilsonu (Wilson), ubrzo nakon što je knjiga objavljena 1925. godine, Fitcdžerald je rekao da od svih kritičara, čak i najoduševljenijih, niko nije imao ni najmanju predstavu o čemu se zapravo radi u knjizi. Neki su joj se divili, pojedini recenzenti su je čitali kao kriminalističku fantastiku i bili poprilično neimpresionirani.
“Fitcdžeraldova posljednja knjiga – ćorak”, ispis je u jednom tadašnjem izdanju “New York World”.
Roman nije doživio veliku slavu, kada je prodaja u pitanju, a u vrijeme smrti autora, 1940. godine, primjerci vrlo skromnog drugog izdanja su završili kao remitenda.
Ali… Gatsbiju se sreća osmijehnula kada je američka vojska izabrala ovu knjigu za darivanje. Pred kraj Drugog svjetskog rata, gotovo 155.000 primjeraka distribuisano je kao posebno izdanje Oružanim snagama, stvarajući armiju nove čitalačke publike bukvalno preko noći. S dolaskom 50-ih godina prošlog vijeka, procvat američkog sna ubrzao je aktuelnost romana, a do 60-ih je popularizovan na globalnom nivou.
Od tada je snažna sila u pop kulturi, pa čak i oni koji nikada nisu pročitali ovu knjigu osjećaju kao da jesu, zahvaljujući, naravno, Holivudu. Samo nekoliko godina nakon što je Robert Redford glumio u naslovnoj ulozi adaptacije po scenariju Frensisa Forda Kopole (Francis Ford Coppola), te 1977. je rođena riječ „getsbijevski“.
Zajedno sa podvojenom filmskom ekstravagancijom Baza Lurmana (Luhrmann) iz 2013. godine, knjiga je samo u posljednjoj deceniji iznjedrila grafičke romane, mjuzikl i impresivno pozorišno iskustvo. U budućnosti ćemo vjerovatno vidjeti još više takvih adaptacija i omaža, jer su početkom ove godine autorska prava na roman istekla, omogućavajući svima da ih prilagode po svom.
Nik Karavej (Nick Carraway) je, složiće se mnogi, glavni razlog zašto se ovaj roman i dalje čita. Ono što Getsbija čini značajnim od generacije do generacije vjerovatno nisu šampanjac i ples, već pitanje gdje smo, kao i osjećaj da svakog časa sve može da se sruši…
Američki san je još jedna od velikih tema ovog djela, koja nikad ne izlazi iz mode, ali je i frustrirajuća za brojne generacije unazad. Frustrirajuće pri čitanju romana je i iskustvo sa feminističke tačke gledišta: ženskim likovima nedostaje dimenzionalnost i samostalno djelovanje, s obzirom da se posmatraju kroz prizmu muške požude.
Da li će ti zastarjeli i popirlično neprijatni aspekti u budućnosti bar donekle biti izmijenjeni, odgovor bi mogla da ponudi nova, nedavno najavljena ITV i A+E Studios TV mini-serija. Scenario potpisuje Majkl Herts (Michael Hirts), a Ficdžeraldova praunuka Blejk (Blake) Hazard se potpisuje kao konsultantkinja i producentkinja serije opisane kao „prerada“ klasičnog romana.
„Dugo sam razmišljala o raznovrsnijoj, inkluzivnijoj verziji Getsbija koja bolje odražava Ameriku u kojoj živimo, koja bi nam svima mogla omogućiti da se vidimo u divlje romantičnom Skotovom tekstu“, izjavila je Hazard za „The Hollywood Reporter“.
Iznova i iznova obnovljeno interesovanje za Getsbija pokazuje ne samo to koliko je i dalje relevantan i zavodljiv ovaj Ficdžeraldov roman, već koliko je, zapravo, oduvijek bio vitalan. To pokazuje i činjenica da ćete isti roman aposlutno drugačije doživjeti kao tinejdžer i sa, recimo, 30 godina, a ako ga pročitate i sa 45, lako ćete povjerovati da je u pitanju sasvim drugačija knjiga.
Autorsko pravo na to i nema previše uticaja jer tako, prosto, funkcionišu veliki romani.
Naslovna fotografija: Warner Bros. Pictures
